Không màu, không mùi, nhưng đầy uy lực – CO2 đang định hình tương lai khí hậu toàn cầu. Trong cuộc đua giảm phát thải, công nghệ đang từng bước phản công.
Trong báo cáo mới nhất của IPCC, CO2 chiếm tới 76% lượng khí nhà kính do con người tạo ra. Nguồn phát thải chính đến từ đốt nhiên liệu hóa thạch, sản xuất xi măng và thay đổi mục đích sử dụng đất. Trước bối cảnh biến đổi khí hậu gia tăng, giới chuyên gia cảnh báo: giảm phát thải là chưa đủ, cần sớm loại bỏ CO2 khỏi khí quyển.
Công nghệ “hô hấp ngược” hiện diện
Một trong những hướng đi mới là công nghệ Direct Air Capture (DAC) – thu CO2 trực tiếp từ không khí. Dù chỉ chiếm 0,04% không khí, CO2 có thể được lọc bằng vật liệu hấp thụ, sau đó nén lại và lưu trữ hoặc tái sử dụng.
Tính đến 2024, hơn 50 nhà máy DAC đang hoạt động, chủ yếu tại Bắc Mỹ và châu Âu. Climeworks (Thụy Sĩ) và Carbon Engineering (Canada) là những doanh nghiệp đi đầu. Tuy nhiên, chi phí xử lý còn cao, từ 600 đến 1.000 USD/tấn CO2, phần lớn do tiêu thụ năng lượng.
Thu CO2 tại nguồn: thực tế hơn
Một giải pháp khác là CCS (Carbon Capture and Storage) – thu giữ CO2 tại nguồn phát thải (như nhà máy điện, xi măng, thép) rồi lưu trữ sâu dưới lòng đất.
Các dự án CCS lớn đã triển khai tại Na Uy (Sleipner), Canada (Quest), cho thấy hiệu quả rõ rệt với hàng triệu tấn CO2 được lưu giữ mỗi năm. Tuy nhiên, công nghệ này vẫn đối mặt với bài toán chi phí hạ tầng, an toàn địa chất và sự chấp thuận của cộng đồng.
CO2 không còn là rác thải
Xu hướng mới hiện nay là CCUS (Carbon Capture, Utilization and Storage) – vừa thu giữ, vừa tái sử dụng CO2 làm nguyên liệu. CO2 có thể dùng sản xuất bê tông carbon hóa, nhiên liệu tổng hợp hoặc hỗ trợ khai thác dầu khí (EOR).
Dù tiềm năng lớn, việc chuẩn hóa sản phẩm, xây dựng thị trường và tạo chuỗi cung ứng vẫn là bài toán chưa có lời giải.
Khoáng hóa CO2: Giải pháp lâu dài
Một hướng đi khác là khoáng hóa CO2 – biến khí CO2 thành đá thông qua phản ứng với đá bazan hoặc olivin. Dự án CarbFix (Iceland) cho thấy 95% CO2 có thể được khoáng hóa chỉ sau 2 năm.
Việt Nam, với hơn 16% diện tích đất bazan, đặc biệt tại Tây Nguyên, được đánh giá có tiềm năng lớn để ứng dụng công nghệ này.
Việt Nam: Những bước đi đầu tiên
Dù khái niệm “xử lý CO2” còn mới, Việt Nam đã có những thử nghiệm ban đầu. Tại một số nhà máy xi măng, thép ở phía Nam, doanh nghiệp đã thu CO2 từ lò nung để sản xuất vật liệu không nung.
Một số dự án nghiên cứu khoáng hóa CO2 tại Tây Nguyên cũng đang được triển khai, do Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản chủ trì. Đồng thời, các startup trong nước như AirX Carbon (sản xuất pallet từ trấu và vỏ cà phê) hay Teijin Carbon Vietnam (vật liệu lưu giữ CO2) đang mở ra hướng đi mới trong chuỗi giá trị carbon âm.
Cơ hội hay thách thức?
Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), các quốc gia đầu tư sớm vào công nghệ xử lý CO2 thường thu hút được dòng vốn quốc tế và tham gia thuận lợi hơn vào các thị trường carbon toàn cầu.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, khung pháp lý cho lưu trữ và tái sử dụng CO2 hiện vẫn chưa rõ ràng. Các chuyên gia từ Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (IPD) kiến nghị: cần sớm xây dựng luật về lưu trữ CO2, chính sách khuyến khích tái sử dụng khí thải, và thiết lập thị trường tín chỉ carbon nội địa.
Một báo cáo từ ADB (2023) cũng chỉ ra: Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có tiềm năng lưu trữ CO2 lớn nhưng năng lực khoa học – kỹ thuật còn hạn chế.
Lựa chọn đang nằm trong tay
Công nghệ đã sẵn sàng. Vấn đề là Việt Nam sẽ chọn vai trò gì: là người đi sau, nhập khẩu công nghệ với giá cao, hay là quốc gia tiên phong, chủ động xây dựng nền kinh tế carbon thấp?
Câu trả lời nằm ở những bước đi hôm nay – từ chính sách, đầu tư, đến những dự án thử nghiệm ban đầu. Bởi nếu không bắt đầu ngay, rất có thể, khi thế giới tăng tốc, chúng ta sẽ phải chạy… nhưng vẫn không thể bắt kịp.